سطح عملکرد سازه
هدف از بهسازی لرزه ای ساختمان، ارزیابی و بهبود سطح عملکرد آن است. با توجه به دستورالعمل بهسازی لرزه ای ساخمان های موجود (نشریه 360) چنانچه سازه مطابق استاندارد 2800 طراحی لرزه ای و اجرا شده باشد نیازی به بهسازی ندارد مگر آن که درجه اهمیت کنونی سازه نسبت به درجه اهمیت طراحی بالاتر یا سطح خطر مدنظر با سطح خطر موجود در طراحی اولیه متفاوت باشد. با توجه به سطوح خطر و سطح عملکرد مورد نیاز از سازه بهسازی لرزه ای به 5 مورد بهسازی مبنا، مطلوب، ویژه، محدود و موضعی تقسیم می شود. همچنین سطوح عملکرد اصلی اجزای سازه ای شامل 4 گروه قابلیت استفاده بی وقفه، ایمنی جانی، آستانه فروریزش و لحاظ نشده می باشد.
هدف بهسازی با به کار بستن معیارهای مقاوم سازی لرزه ای ساختمان بر اساس راهبردی که نواقص ملاحظه شده در تحلیل لرزه ای را برطرف نماید، حاصل میشود. هر معیار بهسازی باید به طور توام با دیگر معیارهای بهسازی مورد ارزیابی قرار گیرد به نحوی که سازه موجود مستقلاً از تامین سطح عملکرد مورد نظر ساختمان برای سطح خطر لرزهای انتخابی در قالب طرح بهسازی، اطمینان دهد. با اتخاذ روش کلی و راهبرد بهسازی لرزه ای و به کار بستن معیارهای بهسازی میتوان به سطح عملکرد مورد نظر ساختمان و تامین هدف مقاوم سازی دست یافت.
راهبردهای زیر را میتوان به صورت منفرد یا در ترکیب با یکدیگر برای بهسازی لرزه ای ساختمان به کار گرفت.
تحلیل خطر احتمالی با انتگرالگیری تلفیقی از مدلهای احتمالی چشمههای لرزهای و پارامترهای لرزهخیزی و رابطه کاهندگی انجام میشود تا منحنی خطر (احتمال فراگذشت بر حسب پارامتر حرکت قوی زمین) به دست آید.
اطلاعات مربوط به سیستم سازهای و پیکربندی ساختمان موجود شامل نوع، هندسه، ابعاد مقاطع، تعداد و آرایش میلگرد در مقاطع بتنی، جزئیات اتصال اعضا و اجزای سیستم باربر ثقلی و جانبی و همچنین اجزای غیرسازهای که موثر در میزان سختی و مقاومت سازه هستند، باید جمع آوری شود. همچنین اعضای اصلی و غیراصلی سازه باید تعیین و اطلاعات مورد نیاز هر نوع با جزئیات کافی برای مدل سازی و تحلیل سازه جمع آوری و ارائه شود.
مشخصات ژئوتکنیکی خاک محل ساختمان، موقعیت و هندسه شالوده و مشخصات فنی بتن و همچنین تعداد و مشخصات فنیمیلگرد موجود در آن، جهت ارزیابی کفایت سازهای پی باید جمع آوری شود. این اطلاعات با توجه به مدارک و گزارشهای موجود، بازدیدهای محلی، بررسی نتایج عملیات حفاری، در صورت وجود، نمونهگیری و انجام آزمایشهای صحرایی و آزمایشگاهی قابل حصول است.
بازدید از محل ساختمان برای کنترل تفاوت در مندرجات نقشههای ساختمان با آنچه اجرا شده است، ضرورت دارد. در صورت وجود هر گونه مغایرت، نظیر تفاوت در شرایط تکیهگاهی، بارگذاری، هندسه و مشخصات فنی، موارد باید بررسی شود. همچنین توجه به وجود هرگونه ضعف در عملکرد ساختمان، نظیر نشست پی، که موجب تشدید آسیب پذیری ساختمان در زمان وقوع زلزله میشود، ضروری است. اگر در محل ساختمان احتمال مخاطرات ناشی از ناپایداری ساختگاه نظیر روانگرایی، فرونشست، گسلش و یا زمین لغزش وجود داشته باشد و اطلاعات ژئوتکنیکی موجود جهت برآورد خطر و مقابله با کاهش آن کفایت نکند، مطالعه ی شرایط زیر سطحی ضرورت مییابد.
در صورتیکه احتمال آسیب دیدن ساختمان موردنظر از جانب ساختمانهای مجاور در اثر سقوط اجزای سست آنها مانند قطعات نما، قطعات جان پناه و غیره، ناشی از زلزله وجود داشته باشد، باید اطلاعات لازم جمعآوری و قسمتهایی از ساختمان که در معرض آسیب ناشی از برخورد آن قطعات هستند تقویت شوند. علاوه بر آن باید بررسی شود که راههای دسترسی ساختمان در اثر ریختن قطعات از ساختمانهای مجاور مسدود نشوند.
همچنین در صورتیکه احتمال سرایت انفجار، آتش سوزی، نشت مواد شیمیایی و یا سایر عوامل ناشی از زلزله از ساختمانهای مجاور به ساختمان مورد نظر وجود داشته باشد، باید اطلاعات مربوطه جمع آوری و تمهیدات لازم اندیشیده شود.
در صورت وجود گسل در ساختگاه مورد مطالعه، گردآوری اطلاعات لازم از جمله موارد زیر برای تصمیمگیری در مورد امکان یا عدم امکان بهسازی لرزه ای ساختمان در هدف مقاوم سازی لرزه ای ساختمان مورد نظر ضروری است.
در هنگام وقوع زمینلرزه در زمینهای حاوی خاکهای ماسهای کم تراکم و اشباع، فشار آب حفرهای میتواند به حدی افزایش یابد که خاک مقاومت برشی خود را از دست بدهد، این پدیده به روانگرایی موسوم است. جهت برآورد پتانسیل روانگرایی خاک در محل ساختمان تعیین دقیق وضعیت لایههای زیرسطحی خاک و عمق آب زیرزمینی لازم است. اطلاعات کلیدی در این بررسی عبارتند از: مشخصات ژئوتکنیکی محل، تراز سطح آب زیرزمینی و تغییرات آن، نوع و میزان تراکم خاک.
در بررسی پتانسیل خطر روانگرایی در یک ساختگاه، ابتدا باید معلوم شود که آیا اساساً وقوع این پدیده در آن ساختگاه محتمل است یا خیر. به طور کلی احتمال وقوع روانگرایی در آبرفت های جوان بیش از آبرفتهای قدیمی است.
ممکن است زلزله موجب نشست در نواحی محدود یا وسیعی از سطح زمین شود. این نشست میتواند در اثر روانگرایی در خاکهای دانهای سست اشباع و یا تراکم در خاکهای دانهای سست غیراشباع باشد. علاوه بر آن ممکن است زلزله موجبفروریزش فضاهای باز زیرزمینی از قبیل معادن، تونلها، قنوات، غارها و حفرات کارستی شود و در نتیجه نشست قابل توجهی در محدوده بزرگی به وجود آید که به چنین مواردی فرونشست گفته میشود. فرونشست ممکن است موجب وقوع نشستهای نامساوی در پی و ناپایداری در سازه شود. تغییر مکان قابل قبول ناشی از فرونشست، متناسب با سطح عملکرد سازه و نیز قابلیت و توانایی سازه جهت پذیرش تغییر مکانهای یکسان یا نامساوی شالوده تعیین میشود.
زمین لغزش به حرکت تودهای خاک یا سنگ برروی شیبها به سمت پایین دست و سنگ ریزش به فرو افتادن قطعات کوچک تا بسیار بزرگ سنگ اطلاق میشود. بروز زمین لغزش میتواند باعث ناپایداری کلی یا تخریب ساختمان یا حرکت کلی یکسان یا متفاوت شالوده ساختمان شود. ارزیابی پتانسیل این مخاطرات نیازمند آگاهی کامل از شرایط ژئوتکنیکی لایهها و سازندهای مختلف زمین است. در صورت حصول تمامی موارد ذیل، نیازی به بررسی پایداری شیب محل پروژه از نظر زمین لغزش و سنگ ریزش نیست.
اطلاعات جمع آوری شده از بررسی وضعیت موجود ساختمان باید در تهیهی مدل تحلیلی ساختمان و برآورد رفتار لرزهای آن مورد استفاده قرار گیرد. هرگاه در بازرسی وضعیت موجود، هیچ گونه خسارت، تغییر و یا انحرافی در مقایسه با نقشههای اجراییمشاهده نشود، در مدلسازی، مقاطع اعضا کاملاً مطابق با نقشههای اجرایی در نظر گرفته خواهند شد. اما در صورت وجود تفاوت و یا موجود نبودن نقشههای اجرایی، مبنای مدلسازی بر اساس ابعاد اندازهگیری شده در بازرسی وضعیت موجود خواهد بود.
روش انتخابی برای بهسازی پی باید هماهنگ با روش بهسازی لرزه ای ساختمان و ضوابط و اصول کلی باشد. این هماهنگی به معنی تضمین این مساله است که بهسازی مجموعهی سازه و پی منجر به تامین سطح عملکرد سازه تحت سطح خطر انتخابی میشود. هنگامیکه اجزای جدیدی به سازه اضافه میشود، پی این اجزا در مدلسازی پی ساختمان باید در نظر گرفته شود. اگر روش بهسازی پی به گونهای است که هر بخش از پی بهسازی شده نوعی از بارها را تحمل میکند (مثلا بر بخش قدیمی بارهای ثقلی و بر بخش جدید بارهای زلزله وارد میشود)، باید این بخشها به نحو مناسب و به طور مجزا مدلسازی شوند. اثرات بهسازی پی روی سختی، مقاومت و انعطافپذیری آن باید در مدل تحلیلی سازهی بهسازی شده در نظر گرفته شوند. سازگاری اجزای جدید و موجود باید تحت تغییر مکانهای متناسب با سطح عملکرد انتخابی کنترل شود.